آموزش استفاده از فونت فارسی در وب با CSS

مزایا و معایب استفاده از فونت فارسی در وب

قبل از پرداختن به ادامه آموزش بد نیست به طور مختصر به مزایا و معایب استفاده از فونت فارسی در وب بپردازیم، همان طور که می دانیم فونت های از پیش تعریف شده و استاندارد وب  برای زبان فارسی محدود به چند مورد (از جمله Tahoma ، Arial و...) است که در اصطلاح به آنها فونت های امن وب گفته می شود به این معنی که به صورت پیش فرض در تمام سیستم عامل ها نصب شده و در دسترس هستند و می توانیم مطمئن باشیم که نوشته هایمان دقیقا با همان فونت دلخواه در مرورگر کاربران نمایش داده می شود اما متاسفانه تنوع این فونت ها خیلی نیست و تنها محدود به چند مورد می شوند که برخی هم برای زبان فارسی کاربرد آنچنانی ندارند، از این جهت استفاده از سایر فونت ها به دلیل تنوع، زیبایی و کمک به خواناتر شدن مطالب می تواند مفید باشد در کنار این مزایا متاسفانه استفاده از فونت سفارشی اغلب موجب افزایش حجم کلی صفحه نیز خواهد شد، چرا که اکثر فونت ها معمولا حجمی بیش از 30 کیلوبایت دارند و این حجم در مجموع کندتر شدن سرعت فرآیند بارگذاری صفحات وب را در پی خواهد داشت، شاید در نگاه اول این اندازه چندان به چشم نیاید اما وقتی حجم سایر عناصر، فایل های استایل CSS و فایل های دستورات جاوا اسکریپت (JavaScript) احتمالی را به آن اضافه کنیم در نهایت قالب سایت یا وبلاگمان به اصطلاح سنگین خواهد شد که از لحاظ سئو (بهینه سازی صفحات وب برای موتورهای جستجو) یک امتیاز منفی است و تجربه کاربری خوبی نیز نخواهیم داشت، خوشبختانه برای رفع این مشکلات می توانیم فایل های فونت را به صورت preload بارگذاری کنیم، در حال حاضر تنها مشکل در زمینه preload بحث پشتیبانی مرورگرها است که در این خصوص در ادامه خواهیم گفت، علاوه بر این مسئله مخصوصا در مورد فونت های فارسی و در برخی مرورگرها برای کاراکترهای خاص ناسازگاری هایی وجود داشت که خوشبختانه با ارائه فونت های اصلاح شده و استاندارد وب این مسئله نیز تقریبا مرتفع شده است، در مجموع توصیه می شود از قابلیت فونت های فارسی در وب بر اساس نیاز و با اطلاع از شرایط گفته شده استفاده کنیم.

پشتیبانی از قانون font-face در مرورگرهای مختلف

همان طور که گفتیم قانون font-face برای پایان دادن به محدودیت استفاده از فونت های خاص در وب معرفی شده است اما در ابتدای کار این خاصیت به طور کامل تنها در برخی مرورگرها و در نسخه های به روزتر آنها پشتیبانی میشد و به مرور این سازگاری در نسخه های جدید بیشتر و بیشتر شد، ابتدا مرورگرهای فایرفاکس، اپرا، گوگل کروم و سافاری از این خاصیت با دو نوع فرمت ttf یا TrueType و otf یا OpenType پشتیبانی کردند، در ادامه مرورگر اینترنت اکسپلورر از نسخه 9 به بعد قانون font-face را با فونت های فرمت eot یا Embedded OpenType پوشش داد و در نسخه های قدیمی تر باید متوصل به هک های CSS می شدیم، مرورگرهای سیستم عامل iOS که مربوط به شرکت Apple و به طور خاص iPhone است تنها از فرمت svg (مخفف Scalable Vector Graphics) استفاده می کردند (از فرمت svg هم در کارهای گرافیکی و هم ایجاد فونت استفاده می شود) که در نسخه های جدید این استاندارد شامل فرمت ttf هم شده است، در حال حاضر اغلب مرورگرهای نسل جدید از فرمت دیگری با نام woff یا woff2 (مخفف Web Open Font Format) استفاده می کنند، جدول زیر لیست مرورگرها و فرمت های پشتیبانی شده توسط آنها را برای فایل های فونت نشان می دهد.

لذا در مجموع برای اینکه فونت های فارسی در تمام مرورگرها به یک شکل دیده شوند بهتر است چند نوع فرمت متفاوت در دسترس مرورگر باشد (شامل فرمت ttf یا otf، فرمت eot، فرمت woff و فرمت svg)، البته هر مرورگری تنها یکی از این فایل ها را استفاده و به اصطلاح بارگذاری می کند، استفاده از فرمت woff به دلیل پشتیبانی اکثر مرورگرها توصیه می شود، در نسخه 2 این فرمت فشرده سازی و کاهش حجم فایل های فونت تا 30 درصد بیشتر محقق شده است.

دانلود فونت های فارسی برای استفاده در وب

همان طور که در جدول بالا مشخص است برای نمایش صحیح فونت فارسی در تمام مرورگرها معمولا ناچاریم از چند فرمت متفاوت استفاده کنیم، از آنجایی که در حالت معمول فونت های موجود با پسوند ttf در دسترس هستند سایر فرمت های مناسب وب را باید با تبدیل این فایل بدست آوریم، خوشبختانه در حال حاضر با یک جستجوی ساده فونت های اصلاح شده وب به صورت رایگان یا با پرداخت هزینه قابل دریافت هستند که ما هم چند فونت رایگان مناسب وب را در لینک زیر برای دانلود قرار داده ایم:
دانلود نمونه فونت های فارسی رایگان مناسب وب (اصلاح شده) - حجم: 1.25 مگابایت.
بسته بالا حاوی چند فونت انتخابی شامل:
BHoma، BKoodakBold، BLotus، BMitra، BMorvarid، BNarm، BNazanin، BRoya، BTehran، BTitrBold، BYas، BYekanWeb، BZar ، Shabnam و Vazir-Regular-FD است.
علاوه بر این برای تبدیل فونت چندین سرویس آنلاین در وب وجود دارد که البته متاسفانه در مورد فونت های فارسی تنها برخی آن هم از فرمت های خاص به درستی پشتیبانی می کنند که صرفا برای آشنایی بیشتر این سرویس ها را نیز معرفی می کنیم.
سرویس آنلاین برای تبدیل فرمت، سازگار با فونت های فارسی (به جزء فرمت eot):

www.onlinefontconverter.com

سرویس آنلاین برای تبدیل فرمت، سازگار با فونت های فارسی (تنها فرمت eot):

www.font2web.com

سرویس آنلاین برای تبدیل فرمت، سازگار با فونت های انگلیسی:

www.fontsquirrel.com/fontface/generator

کافی است فایل با فرمت ttf را در این سرویس ها آپلود کنیم تا در کمترین زمان فایل های مورد نیاز برای استفاده در وب را دریافت نمائیم، توجه داشته باشیم که سرویس های زیادی به صورت آنلاین و رایگان در وب کار تبدیل فرمت های فونت را انجام می دهند که تنها برخی از آنها قادر به پشتیبانی از فونت های فارسی (و معمولا برخی فرمت ها) هستند، لذا برای اطمینان توصیه می شود حتما پس از تبدیل فرمت، فونت ها را با آزمون و خطا تست کنیم.
نکته: برای کار با این سایت ها بهتر است از برنامه های جانبی مانند Download Manager استفاده نکنیم.

نحوه استفاده از قانون font-face برای تعریف فونت های فارسی

اولین گام در تعریف فونت های فارسی سفارشی معرفی فونت مورد نظر به مرورگر با قانون font-face است، برای انجام این کار ترجیحا در بالاترین قسمت استایل CSS و قبل از استفاده از فونت در سایر سلکتورها، نام و آدرس فایل ها را به صورت نمونه زیر مشخص می کنیم (این نمونه کد با هدف پشتیبانی حداکثری از مرورگرهای قدیمی در نظر گرفته شده است، برای مرورگرهای جدید و امروزی می توان دستور را به چند فایل woff و woff2 یا صرفا به صورت آنلاین خلاصه کرد):

<style>
@font-face {
    /* تعریف نام فونت */
    font-family: 'BZar';
    /* اکسپلورر 9 به بعد */
    src: url('http://example.com/fonts/BZar.eot');
    /* بررسی نصب بودن فونت در سیستم کاربر */
    src: local('bZar'),
         /* برای برخی از مرورگرها مانند سافاری */
         local('b Zar'),
         /* هک برای اکسپلورر 8 و ماقبل */
         url('http://example.com/fonts/BZar.eot?#iefix') format('embedded-opentype'),
         /* فرمت مناسب مرورگرهای خیلی جدید */
         url('http://example.com/fonts/BZar.woff2') format('woff2'),
         /* فرمت مناسب مرورگرهای تقریبا جدید */
         url('http://example.com/fonts/BZar.woff') format('woff'),
         /* تمام مرورگرها به جزء اکسپلورر */
         url('http://example.com/fonts/BZar.ttf') format('truetype'),
         /* نسخه های قدیمی سیستم عامل iOS */
         url('http://example.com/fonts/BZar.svg#BZar') format('svg');
    font-style: normal;
    font-weight: normal;
    font-display: swap;
}
</style>

پس از معرفی فونت سفارشی مورد نظر به مرورگر، در گام دوم باید نام فونت را در هر سلکتوری که مد نظر داریم در ویژگی font-family به عنوان اولویت اول درج کنیم، به طور مثال در سلکتور کلاس فرضی post-titr این کار را برای فونت BZar انجام داده ایم، به این ترتیب متون فارسی داخل تگ هایی که کلاس post-titr داشته باشند با فونت BZar نمایش داده می شوند:

<style>
.post-titr {
    font-family: BZar, Tahoma, Geneva, sans-serif;
}
</style>
<div class="post-titr">نمونه متن فارسی</div>

توضیح:
- ابتدا برای فونت مد نظرمان یک نام تعیین می کنیم (به صورت دلخواه) تا در استایل CSS از آن برای ویژگی font-family استفاده کنیم.
- سپس آدرس URL فایل فونت را با فرمت eot برای مرورگر اینترنت اکسپلورر 9 و مابعد مشخص می کنیم.
نکته: در زمینه استفاده از حالت URL به دلیل وجود سیاست امنیت Same-origin ممکن است محدودیت هایی برای بارگذاری فایل های فونت از سرورهای دیگر (به جزء سرور همان سایت) وجود داشته باشد.
- برای رفع مشکل عدم پشتیبانی از فایل های eot در مرورگر اینترنت اکسپلورر 8 و ماقبل، از شیوه هک (با افزودن علامت های #?) استفاده می کنیم.
- عبارت local با این هدف تعریف شده که اگر فونت مورد نظر در سیستم کاربر نصب بود از همان فایل استفاده شود و محتوای اضافه از سرور بارگذاری نگردد، دقت کنیم در این قسمت باید مشخصه شناسایی فونت درج شود که در بیشتر مرورگرها همان نام فایل است اما در مرورگر سافاری عنوان فونت باید درج شود (در اغلب موارد نام فایل و عنوان فونت اندکی با هم تفاوت دارند).
- همان طور که در جدول بالا ملاحظه شد فایل های woff و woff2 بیشترین پشتیبانی و سازگاری را در بین مرورگرهای جدید دارند، همچنین فایل های ttf در اکثر مرورگرها پشتیبانی می شوند، لذا این فرمت ها را هم به استایل خود ضمیمه می کنیم (هر مرورگر بسته به شرایط دسترسی به فایل فونت و پشتیبانی تنها از یکی از آدرس های قسمت src استفاده و سایر موارد را نادیده می گیرد، لذا در نظر گرفتن اولویت و ترتیب صحیح دستورات می تواند مهم باشد).
- فایل svg را برای سازگاری با نسخه های قدیمی سیستم عامل iSO ضمیمه کرده ایم که این کار با توجه به حل مشکل پشتیبانی از فرمت ttf در مرورگرهای جدید دیگر ضرورت چندانی ندارد.
نکته: دقت کنیم هر فرمت در src url با کاراکتر ویرگول (Comma یا ,) بسته شده و در انتهای قسمت src url کاراکتر ویرگول نقطه (Semicolon یا ;) درج می شود، در صورت عدم رعایت این شیوه نگارشی دستور خطا داشته و عمل نخواهد کرد.
- ویژگی های font-style و font-weight به ترتیب فرم (حالت عادی، کشیده، مایل و...) و ضخامت متن را مشخص می کنند،  همچنین برای بهینه شدن بارگذاری صفحه و نمایش متن ها با فونت پیش فرض تا هنگامی که فایل فونتمان بارگذاری کامل نشده می توانیم ویژگی font-display را با مقدار swap در نظر بگیریم.

مثال و پیش نمایش آنلاین

برای آشنایی بیشتر با نحوه تعریف قانون font-face و استفاده از فونت فارسی در وب با استایل CSS در صفحه وب زیر فونت پرکاربرد BYekan اصلاح شده را بررسی می کنیم (در این نمونه کد از فرمت های woff2 و svg استفاده نشده است):

<!DOCTYPE html>
<html lang="fa">
<head>
<meta charset="utf-8">
<meta name="viewport" content="width=device-width, initial-scale=1">
<title>وبگو | تعریف و استفاده از فونت فارسی با قانون font-face در وب</title>
<!-- Webgoo.ir -->
<style>
body {
    font-family: Tahoma, Geneva, sans-serif;
    direction: rtl;
    font-size: 12px;
}
@font-face {
    /* تعریف نام فونت */
    font-family: 'BYekan';
    /* اکسپلورر 9 به بعد */
    src: url('font/BYekanWeb.eot');
    /* بارگذاری فایل فونت از سرور */
    src: /* هک برای اکسپلورر 8 و ماقبل */
         url('font/BYekanWeb.eot?#iefix') format('embedded-opentype'),
         /* فرمت مناسب مرورگرهای تقریبا جدید */
         url('font/BYekanWeb.woff') format('woff'),
         /* تمام مرورگرها به جزء اکسپلورر */
         url('font/BYekanWeb.ttf') format('truetype');
    font-style: normal;
    font-weight: normal;
    font-display: swap;
}
.post-titr p {
    font-family: BYekan, Tahoma, Geneva, sans-serif;
    display: block;
    font-size: 16px;    
}
</style>
</head>
<body>
<div class="post-titr">
<p>
این نمونه متن فارسی، نحوه کاربرد قلم BYekan (اصلاح شده برای صفحات وب) را با استفاده از خاصیت font-face در CSS نسخه 3 نمایش می دهد.
</p>
</div>
<hr>
با افزودن src و local این امکان وجود دارد که ابتدا فونت مورد نظر در سیستم کاربر جستجو و در صورت عدم نصب از سرور بارگذاری شود، البته در این نمونه کد فایل صرفا از سرور بارگذاری می شود.
</body>
</html>

پیش نمایش آنلاین