آرایه (Array) در برنامه نویسی PHP

آرایه (Array) چیست؟

آرایه (Array) در برنامه نویسی به ساختار داده ای به شکل متغیر یا آبجکت گفته می شود که خود شامل عناصر (Elements) زیرمجموعه به شکل لیست است که می توانیم با شماره عددی خودکار (Index) یا کلید (Key) اختصاصی به مقدار (Value) آنها دسترسی داشته باشیم، بنابراین در مورد آرایه ها با چند اصطلاح زیر روبرو خواهیم شد:
- Array: آرایه ای که تعریف می کنیم.
- Element: به هر عضو در آرایه عنصر یا Element گفته می شود.
- Index: به موقعیت عددی خودکار عنصر در فهرست عناصر آرایه ایندکس گفته می شود و با آن به مقادیر عنصر مورد نظر دسترسی پیدا می کنیم.
-Key: کلید اختصاصی که به صورت غیرخودکار تعیین می شود و با آن به مقادیر عنصر مورد نظر دسترسی پیدا می کنیم.
Value: مقداری که هر عنصر آرایه در خود نگهداری می کند.
بر این اساس اگر آرایه ما در PHP به شکل نمونه زیر باشد:

<?php
$array = array('HTML', 'CSS', 'JS', 'PHP');
?>

در این ساختار عبارت array اول متغیر آرایه، array دوم دستور تعریف آرایه و عبارت های رشته ای HTML، CSS، JS و PHP که با کاراکتر کاما (,) از هم جدا شده اند هرکدام عناصر آرایه هستند، ایندکس ها در این شیوه به صورت خودکار و از 0 شمارش می شوند (آرایه در زبان PHP به صورت Zero-based است) که در نمونه کد قابل روئیت نیست اما در هنگام دسترسی به مقادیر عناصر به کار می آید، به طور مثال اگر بخواهیم مقادیر Index 3 آرایه بالا را استخراج و در خروجی چاپ کنیم می توانیم با کد زیر این کار را انجام دهیم:

<?php
$array = array('HTML', 'CSS', 'JS', 'PHP');
echo $array[3];
?>

که نتیجه عبارت

PHP

خواهد بود، دقت کنیم ایندکس و کلید دو مفهوم مشابه هستند با این تفاوت که ایندکس (Index) در حالتی استفاده می شود که شماره گذاری موقعیت عناصر به صورت خودکار و عددی (از 0) توسط مفسر انجام شده باشد اما کلید (Key) زمانی است که کلیدواژه دسترسی به عنصر را به صورت عددی یا با در نظر گرفتن برچسب متنی خودمان تعیین می کنیم، به طور مثال در نمونه کد زیر استفاده از ایندکس 3 خطا خواهد داشت:

<?php
$array = array(0 => 'HTML', 1 => 'CSS', 2 => 'JS', 5 => 'PHP');
echo $array[3];
?>

کد بالا خطای

Notice: Undefined offset: 3

را چاپ می کند چون ایندکس 3 در آرایه وجود ندارد و برای چاپ عبارت PHP باید از کلید 5 استفاده کنیم:

echo $array[5];

در واقع می توان گفت زمانی که به صورت دستی شماره ایندکس عناصر آرایه را تغییر می دهیم اصطلاح کلید (Key) جانشین فهرست (Index) می شود، به طور خلاصه فهرست (Index) شماره گذاری خودکار و کلید (Key) می تواند مقدار عددی یا متنی باشد که هر دو اصطلاح برای دسترسی به مقدار (Value) عناصر آرایه کاربرد دارند.

شیوه های مختلف تعریف آرایه در PHP

آرایه در PHP مشابه دیگر زبان مرتبط با وب یعنی جاوا اسکریپت به دو شیوه زیر قابل تعریف است:
- تعریف آرایه با عبارت دستوری array، به طور مثال:

<?php
$array = array(100, 200, 300);
?>

- تعریف آرایه با کاراکتر قلاب []، به طور مثال:

<?php
$array = [100, 200, 300];
?>

نتیجه هر دو روش بالا از نظر فنی یکسان است و صرفا در نحوه تعریف و Syntax تفاوت وجود دارد، در ادامه هر دو روش بالا را به تفصیل بررسی می کنیم.

تعریف آرایه در PHP با عبارت دستوری array

اولین روش تعریف آرایه در PHP استفاده از عبارت دستوری array است، در این حالت کلیدها و مقادیر (Key/Value) را می توانیم با علامت پیکان (<=) به صورت جفتی در نظر بگیریم یا اینکه صرفا مقادیر آرایه را با کاراکتر کاما (,) از هم متمایز کرده و ایندکس گذاری خودکار را به مفسر PHP واگذار کنیم، به طور مثال:

<?php
$array_1 = array('A' => 100, 'B' => 200, 'C' => 300);
echo $array_1['B'] . '<br>';
$array_2 = array(100, 200, 300);
echo $array_2[2];
?>

خروجی نمونه کد بالا به صورت زیر خواهد بود:

200
300

در آرایه اول برچسب مقادیر به صورت سفارشی و با کاراکترهای متنی (A,B,C) انجام شده است که در این حالت از اصطلاح کلید (Key) استفاده می کنیم، به فرض مقادیر کلید A در آرایه array_1 برابر با 100 است، اما در آرایه دوم شماره گذاری به صورت خودکار و از 0 انجام می شود (اشاره شد که آرایه ها در PHP از 0 شماره گذاری می شوند و به اصطلاح Zero-based هستند)، در این حالت از اصطلاح ایندکس (Index) استفاده می کنیم به فرض مقادیر ایندکس 1 آرایه array_2 برابر با 200 است.
نکته: زبان برنامه نویسی PHP برخلاف جاوا اسکریپت (JavaScript) به صورت ذاتی از آرایه های با کلید متنی (Associative Array) پشتیبانی می کند و نیازی به تعریف آبجکت ثابت (Literal Object) جداگانه نیست.

تعریف آرایه در PHP با کاراکتر قلاب []

شیوه دوم تعریف آرایه که به حالت مختصرنویسی نیز معروف است استفاده از کاراکتر قلاب [] (یا Square Bracket) است که در این حالت هم می توانیم با یا بدون استفاده از کلیدهای سفارشی آرایه مورد نظر را تعریف کنیم، به طور مثال:

<?php
$array_1 = ['A' => 100, 'B' => 200, 'C' => 300];
echo $array_1['B'] . '<br>';
$array_2 = [100, 200, 300];
echo $array_2[2];
?>

خروجی نمونه کد بالا نیز به صورت زیر خواهد بود:

200
300

اینکه در کدنویسی از چه شکلی از تعریف آرایه استفاده کنیم بستگی به موقعیت و گاهی سلیقه برنامه نویس دارد، روش array قدیمی تر است و از زمان پیدایش PHP معرفی شده است اما روش قلاب جدیدتر است و از نسخه 5.4 به مفسر PHP اضافه شده است، در هر صورت ممکن است در موارد محدودی کدنویسی برخی برنامه ها صرفا از یک روش خاص پشتیبانی کنند.

تعریف آرایه های دو یا چندبعدی (Multidimensional) در PHP

استفاده از آرایه ها در کدنویسی برنامه های وب به حالت ساده و تک بعدی محدود نمی شود، گاهی مواقع مقدار هر کلید می تواند خود یک آرایه (آرایه آرایه یا Array of Array) باشد و این شیوه ممکن است تا چند سطح عمق پیدا کند که در این حالت از اصطلاح آرایه چند بعدی (Multidimensional) استفاده می کنیم، اصول تعریف و دسترسی به عناصر آرایه در این شیوه ها نیز مشابه با حالت تک بعدی است که در ادامه با چند مثال بررسی می کنیم.
- مثالی از آرایه دوبعدی در PHP:

<?php
$array_1 = ['A' => array(10, 20, 30), 'B' => array(40, 50, 60), 'C' => array(70, 80, 90)];
echo $array_1['B'][1];
?>

خروجی نمونه کد بالا به صورت زیر خواهد بود:

50

- مثالی از آرایه چندبعدی در PHP:

<?php
$array_1 = [array([10, 20, 30], [40, 50, 60]), 56, 78];
echo $array_1[0][0][0];
echo '<br>';
echo $array_1[1];
?>

خروجی نمونه کد بالا به صورت نمونه زیر خواهد بود:

<?php
$array_1 = [array([10, 20, 30], [40, 50, 60]), 56, 78];
echo $array_1[0][0][0];
echo '<br>';
echo $array_1[1];
?>

در این نمونه کد برای تعریف آرایه و عناصر زیرمجموعه آن از روش های مختلف (عبارت دستوری array و کاراکتر قلاب []) استفاده کرده ایم.
نکته: گفتیم که PHP به صورت ذاتی از آرایه هایی که کلید متنی یا سفارشی داشته باشند (Associative Array) پشتیبانی می کند.

افزودن یا حذف عنصر آرایه در PHP

در مثال های بالا با نحوه دسترسی به عناصر آرایه به روش ایندکس (Index) و کلید (Key) آشنا شدیم، اما اگر بخواهیم یک عنصر را در مرحله دیگری از برنامه به آرایه اضافه یا برعکس اگر بخواهیم عنصری را از آرایه حذف کنیم چاره چیست؟
در اغلب زبان های برنامه نویسی برای اینگونه موارد توابع اختصاصی جداگانه ای تعریف می شود و ما هم در ادامه این سری از آموزش ها توابع کار با آرایه در PHP را بررسی خواهیم کرد منتها حذف و اضافه ساده نیازی به استفاده از تابع اختصاصی ندارد و به صورت زیر انجام می شود.
برای افزودن یک عنصر به آرایه بعد از مرحله تعریف کافی است از روش نمونه زیر پیروی کنیم:

<?php
$array_1 = ['A', 'B', 'C'];
$array_1[] = 'D';
echo $array_1[3];
?>

خروجی نمونه کد بالا به صورت زیر خواهد بود:

D

اگر با دستور print_r از آرایه array_1 خروجی بگیریم خواهیم داشت:

Array ( [0] => A [1] => B [2] => C [3] => D )

همان طور که مشخص است از شیوه شماره گذاری خودکار (Index) در این حالت استفاده شده است، یک مثال از شیوه اختصاص کلید (Key) سفارشی:

<?php
$array_1 = [22 => 'A', 13 => 'B', 57 => 'C'];
$array_1['14'] = 'D';
echo $array_1['14'];
?>

خروجی نمونه کد بالا به صورت زیر خواهد بود:

D

اگر با دستور print_r از آرایه array_1 خروجی بگیریم خواهیم داشت:

Array ( [22] => A [13] => B [57] => C [14] => D )

در حالت کلیدهای سفارشی رعایت ترتیب کلیدها اهمیتی ندارد.
برای حذف یک عنصر از آرایه نیز تابع عمومی unset به روش زیر قابل استفاده است:

<?php
$array_1 = [22 => 'A', 13 => 'B', 57 => 'C'];
unset($array_1[22]);
print_r($array_1);
?>

نتیجه اجرای نمونه کد بالا به صورت زیر خواهد بود:

Array ( [13] => B [57] => C )

برای حذف عنصر مورد نظر از آرایه کافی است در تابع unset آرایه را به همراه کلید متناظر به عنوان آرگیومنت تنظیم کنیم، همین روش برای حالت ایندکس خودکار نیز کاربرد خواهد داشت، مثال:

<?php
$array_1 = ['A', 'B', 'C'];
unset($array_1[0]);
print_r($array_1);
?>

نتیجه اجرای نمونه کد بالا به صورت زیر خواهد بود:

Array ( [1] => B [2] => C )

نکته مهم اینکه با حذف عنصر از آرایه با تابع unset چینش کلیدها تغییری نمی کند.

استفاده از آرایه ها در حلقه foreach

در مفسر PHP حلقه foreach به صورت ذاتی و پیش فرض برای دسترسی به عناصر آرایه ها در دور تکرار تعریف شده است که در آموزش های مرتبط با انواع حلقه (Loop) به اختصار در این خصوص صحبت کردیم، با حلقه foreach می توانیم به فرض اطلاعات ارسال شده از فرم های HTML که فیلدهایی با قابلیت چندگانه (Multiple) دارند را تجزیه کرده و آیتم به آیتم عناصر آرایه ارسالی را مورد پردازش قرار دهیم، به طور مثال اگر فرم HTML زیر را داشته باشیم:

<form action="#" method="post">
<label for="country">انتخاب کشور:</label>
<select name="country[]" id="country" multiple="multiple">
<option value="Iran">Iran</option>
<option value="Germany">Germany</option>
<option value="Japan">Japan</option>
</select>
<input type="submit" value="ارسال">
</form>

در این فرم فیلد انتخاب شونده با نام فرضی country قابلیت چندگانه (Multiple) دارد و کاربر می تواند با نگه داشتن کلید Ctrl از بین option های موجود یک یا چند مورد را انتخاب و ارسال کند، با دقت در کدنویسی فرم HTML مشخص است که کاراکتر قلاب [] و عبارت multiple به فیلد country اضافه شده اند، در این حالت اطلاعات فیلد مورد نظر به صورت آرایه به سرور ارسال می شود اما در سمت سرور این آرایه را به چه نحوی مدیریت و به عناصر آن دسترسی پیدا کنیم؟
پاسخ حلقه foreach است به طور مثال:

<?php
@$country = $_POST['country'];
foreach($country as $key => $value){
    echo $value . '<br>';
}
?>

به این صورت اگر کاربر تمام موارد را انتخاب کند خروجی به شکل زیر خواهد بود:

Iran
Germany
Japan

با حلقه for هم می توانیم به عناصر آرایه در دور تکرار دسترسی داشته باشیم اما حلقه for به طور ذاتی برای کار با آرایه ها تعریف نشده و باید هنگام گرفتن خروجی ایندکس/کلید مورد نظر را تعیین کنیم، به طور مثال:

<?php
@$country = $_POST['country'];
$count = count($country);
for($i = 0; $i < $count; $i++){
    echo $country[$i] . '<br>';
}
?>

کد بالا خروجی مشابه حلقه foreach خواهد داشت.
توجه کنیم در حالت for ایندکس/کلید آرایه به صورت داینامیک و در هر دور حلقه متغیر است، در واقع ایندکس/کلید همان مقادیر متغیر i است که در هر دور حلقه یک واحد افزایش می یابد و حلقه نیز تا جایی که مقادیر i از تعداد عناصر آرایه که با تابع count محاسبه شده کوچکتر باشد ادامه می یابد.

در آموزش های بعدی با توابع کار با آرایه (Array Functions) که با تنوع  و تعداد زیاد در مفسر PHP وجود دارند آشنا خواهیم شد.