دستورات شرطی (Conditional Statements) در PHP

دستور شرطی if در PHP

نخستین عبارت کلیدی که در دستورات شرطی استفاده می شود "اگر" است که در برنامه نویسی به صورت "if" به کار می رود، با دستور if درستی یا نادرستی پاسخ ارزیابی شرطی را در مقایسه بررسی می کنیم، به طور مثال اگر متغیری با نام status برای تعیین وضعیت ثبت نام کاربران داشته باشیم و بخواهیم بررسی کنیم که آیا متغیر status برابر 1 است یا خیر، به صورت ساده می نویسیم: اگر (if) متغیر status برابر با 1 باشد (رابطه true باشد) دستورات بین {} را اجرا کن:

<?php
$status = 1;
if($status == 1) {
    echo "کاربر گرامی شما در سایت ثبت نام کرده اید!";
}
?>

بر اساس مثال بالا مقدار پیش فرض متغیر status برابر 1 تعریف شده و بررسی رابطه  if درست (true) خواهد بود در نتیجه دستورات بین علامت های {} اجرا خواهند شد، اما در مثال زیر بررسی رابطه if مقادیر نادرست (false) خواهد داشت، چرا که وضعیت ثبت نام کاربر 1 است اما در ارزیابی گفته ایم که اگر وضعیت او 1 نبود دستورات را انجام بدهد.

<?php
$status = 1;
if($status != 1) {
    echo "کاربر گرامی شما هنوز در سایت ثبت نام نکرده اید!";
}
?>

همانطور که در بحث عملگرها (Operators) در PHP گفتیم، عملگر == یعنی دو طرف رابطه برابر باشند و عملگر =! یعنی دو طرف رابطه برابر نباشند، در نمونه کد بالا دستورات بین علامت های {} اجرا نخواهند شد چرا که شرط آن برقرار نیست (متغیر status برابر 1 است و مقایسه نابرابر بودن آن false خواهد بود).

دستور شرطی else در PHP

شاید از خود بپرسیم اگر شرط if درست (true) نشد آنوقت تکلیف چیست؟! برنامه نویس خوب باید حساب همه چیز را کرده باشد و این چیزی است که شکل پیشرفته آن را هوش مصنوعی می نامند، پس باید شرایط بعد از برقرار نبودن رابطه if را هم تعریف کنیم، برای این کار از دستور شرطی else به معنی "در غیر اینصورت" استفاده می کنیم.
else در واقع جایگزینی برای if است یعنی اگر رابطه if درست نباشد (false باشد)، آنگاه مقادیر بین علامت های {} در else اجرا می شود، مثال زیر گویا است.

<?php
$status = 1;
if($status == 0) {
    echo "کاربر گرامی شما هنوز در سایت ثبت نام نکرده اید!";
} else{
    echo "کاربر گرامی شما در سایت ثبت نام کرده اید!";    
}
?>

نمونه کد بالا به صورت ساده اینطور تفسیر می شود:
متغیر status در خط اول برابر 1 تعریف شده است، آنگاه در دستور if برابر بودن status با 0 بررسی می شود، اگر رابطه درست باشد (یعنی کاربر هنوز در سایت ثبت نام نکرده باشد)، مقادیر بین {} در بررسی if اجرا می شود و نوبت به else نمی رسد، اما اگر کاربر قبلا در سایت ثبت نام کرده باشد، ارزیابی رابطه if اول صحیح نیست (چون رابطه می گوید اگر status برابر 0 باشد در حالی که مقدار پیش فرض status را برابر 1 تنظیم کرده ایم) در نتیجه نوبت اجرای دستور else است که پیام "کاربر گرامی شما در سایت ثبت نام کرده اید!" را نمایش می دهد.
مثالی دیگر:

<?php
$country = "ایران";
$state = "شمال";
if($country != '' && $state != ''){
    echo "کاربر گرامی شما از کشور $country و منطقه $state هستید.";
} else{
    echo "کاربر گرامی لطفا نام کشور و منطقه را انتخاب نمائید!";
}
?>

نتیجه اجرای نمونه کد بالا به شکل زیر خواهد بود:

کاربر گرامی شما از کشور ایران و منطقه شمال هستید.

برای بررسی بیشتر کافی است کد بالا را در لوکال هاست یا سرور در یک فایل PHP درج کرده و در مرورگر فراخوانی و اجرا کنیم تا نتیجه کار را ببینیم.

دستور شرطی elseif در PHP

دستور elseif به معنی "در غیر اینصورت اگر" مرحله ای مابین دستور if و else است، به فرض اگر بخواهیم قبل از خاتمه دادن به شرط if با دستور else، چند ارزیابی دیگر را نیز انجام دهیم از elseif استفاده می کنیم، هر شرط elseif با نادرست شدن ارزیابی شرط if (یا elseif) قبل از خود بررسی می شود، اگر نتیجه بررسی شرط elseif نادرست و false شود قاعدتا مفسر PHP از آن عبور کرده و ادامه کدها پردازش می شوند، به طور مثال:

<?php
$num = 1000;
$max = 2000;
if($num > $max) {
    echo "متغیر num از max بزرگتر است!";
} elseif($num == $max) {
    echo "متغیر num با max برابر است!";
} else{
    echo "متغیر num از max کوچکتر است!";
}
?>

خروجی:

متغیر num از max کوچکتر است!

در نمونه کد بالا بر اساس متغیرهای تعریف شده نتیجه ارزیابی دستورات if و elseif نادرست خواهد بود و در نتیجه بخش سوم یعنی else اجرا می شود، در مثال زیر کد را به نحوی تغییر داده ایم تا قسمت دوم یعنی elseif اجرا شود:

<?php
$num = 2000;
$max = 2000;
if($num > $max) {
    echo "متغیر num از max بزرگتر است!";
} elseif($num == $max) {
    echo "متغیر num با max برابر است!";
} else{
    echo "متغیر num از max کوچکتر است!";
}
?>

خروجی:

متغیر num با max برابر است!

نکته مهم اینکه از دستور elseif می توانیم به هر تعداد که بخواهیم مابین if و else استفاده کنیم، مفسر PHP به ترتیب از بالا به پائین مورد به مورد برقرار بودن رابطه آنها را بررسی کرده و اگر یکی از ارزیابی ها درست (true) باشد مقادیر داخل علامت های {} اجرا شده و سلسله دستورات شرطی در همان نقطه خاتمه پیدا می کند.

<?php
$a = true;
$b = false;
$c = null;
if($a == false) {
    echo '$a == false';
} elseif($b == true){
    echo '$b == true';
} elseif($c != null){
    echo '$c != null';
} elseif($a == false || $b == false){
    echo '$a == false || $b == false';
} else{
    echo 'else{}';
}
?>

قاعدتا با توضیحات ارائه شده حدس نتیجه اجرای این کد چندان سخت نیست و آخرین elseif اجرا خواهد شد چرا که متغییر b برابر false مقداردهی شده است (در غیر اینصورت اگر متغیر a برابر با true یا متغیر b برابر با false باشد).

مختصرنویسی با عملگرهای سه گانه (Ternary Operators) در PHP

در برنامه نویسی پروژه های کاربردی به دلایل مختلف ممکن است نیاز به مختصرنویسی دستورات شرطی elseif ،if و else باشد که در پاسخ به این نیاز در اغلب زبان ها این هدف با عملگرهای سه گانه یا Ternary Operators تحقق می یابد، منظور از عملگرهای سه گانه ترکیب مقایسه با کاراکترهای ? و : است، در شیوه مختصرنویسی علامت ? جایگزین if و علامت : جایگزین else می شود، به طور مثال اگر دستور شرطی در حالت عادی به شکل زیر باشد:

<?php
$point = 14;
$num = 12;
if($point < $num) {
    echo 'if';
} else{
    echo 'else';
}
?>

شیوه مختصرنویسی آن به صورت زیر خواهد بود:

<?php
$point = 14;
$num = 12;
echo ($point < $num) ? 'if' : 'else';
?>

با ترکیب و توسعه این روش حتی می توانیم دستور شرطی else if را نیز به صورت مختصرنویسی بنویسیم، به طور مثال:

<?php
$point = 14;
$num = 14;
echo ($point < $num) ? 'if' : ($point <= $num) ? 'elseif' : 'else';
?>

استفاده از شیوه مختصر نویسی در برنامه نویسی دلخواه است و معمولا برای نوشتن شرط های ساده از آن استفاده می کنیم.
نکته: مختصر نویسی در زبان جاوا اسکریپت با برنامه نویسی PHP از لحاظ Syntax اندکی متفاوت است.
در جاوا اسکریپت:

(point < num) ? alert('if') : (point <= num) ? alert('else if') : alert('else');

در PHP:

echo ($point < $num) ? 'if' : ($point <= $num) ? 'elseif' : 'else';